همایش نظريه‌پردازي اسلامي ـ ايراني روابط بين‌الملل
27 آذر ماه 1390
دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه طباطبايی
چهارمين همايش سالانه انجمن ايراني روابط بين‌الملل با محوريت نظريه‌پردازي اسلامي ـ ايراني روابط بين‌الملل روز يكشنبه 27 آذر ماه 1390 با حضور اساتيد و دانشجويان صاحب‌نظر در حوزه روابط بين‌الملل در دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه طباطبايي برگزار شد.
دكتر ارسلان قرباني رئيس انجمن ايراني روابط بين الملل در مراسم افتتاحيه اين همايش، با تاكيد بر اين كه بومي كردن روابط بين‌الملل به معناي حذف نظريات ساير دانشمندان جهان نيست، گفت: هدف از بومي كردن روابط بين‌الملل ايجاد فضاي علمي مبتني بر نقد است كه سنخيت با دانش و هويت آن كشور داشته باشد.
رييس مركز همكاري‌هاي علمي بين‌المللي وزارت علوم گفت: انجمن ايراني روابط بين‌الملل مانند ساير انجمن‌ها درصدد است در برخي از رشته‌هاي روابط بين‌الملل گام بردارد. يكي از هدف‌هاي مورد نظر اين انجمن بومي كردن روابط بين‌الملل است كه در واقع در اين‌جا بايد تاييد كرد بومي كردن روابط بين‌الملل به معناي حذف نظرات ساير دانشمندان جهان نيست بلكه هدف اين است كه بتوان فضاي علمي مبتني بر نقد ايجاد كرد كه با خاستگاه بومي و الهامات هويتي، ديني و كشوري منطبق باشد.
قائم مقام وزير علوم، تحقيقات و فن‌آوري در امور بين‌الملل ادامه داد: ما در تلاش هستيم كه با همكاري اساتيد بزرگ دانشگاه‌هاي ايران بتوانيم در اين انجمن علمي به اين هدف برسيم و اميدواريم كه در آينده نيز اين فعاليت‌ها در اين زمينه ادامه پيدا كند.
در ادامه مراسم دكتر سيد جلال دهقاني فيروزآبادي نايب رئيس انجمن ايراني روابط بين الملل گفت: در حال حاضر در حوزه بين‌الملل شاهد توسعه كمّي هستيم. اكنون بايد در كنار اين توسعه كمّي، توسعه كيفي روابط بين‌الملل نيز انجام گيرد و بر ما وظيفه است كه از نظر كيفي در اين حوزه عقب نمانيم كه اين موضوع مستلزم تلاش دانشمندان و اساتيد و دانشجويان صاحب‌نظر در اين حوزه است.
او با تاكيد بر نقش مهم دانشجويان تحصيلات تكميلي، گفت: امروز مهم نيست كه كجا درس مي‌خوانيم بلكه مهم اين است كه چگونه در آن رشته تحصيلي فعاليت كنيم. در حال حاضر زمينه بسيار مساعد براي توسعه دانش كيفي روابط بين‌الملل است.
رييس دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه طباطبايي با اشاره به اين كه توليد علم بدون نظريه‌پردازي امكان‌پذير نيست، اضافه كرد: ما بايد خودمان نظريه‌پردازي كنيم و اكنون زمان آن رسيده است كه در حوزه روابط بين‌الملل به ارزيابي دروني برسيم. در اين بخش نقد درون‌سازماني مي‌تواند مهم باشد زيرا ما همواره صحبت از نقد مي‌كنيم اما بر ما تحمل نقد سنگين است.
وي ادامه داد: بايد يك مرجعيت علمي متولي اين رشته اين وظيفه را برعهده بگيرد و در نظريه‌پردازي ايراني ـ اسلامي در حوزه روابط بين‌الملل تلاش كند و از وضعيت موجود در اين حوزه به وضعيت مطلوب برسد. از يك جامعه علمي و بالنده مانند جامعه ايراني كه چه در حوزه‌هاي علوم تجربي و طبيعي پيشرفت‌هاي ارجمندي داشته است توقع بي‌جايي نيست كه در حوزه روابط بين‌الملل نيز پيشرفت‌هايي داشته باشد.
دبير علمي همايش نظريه‌پردازي اسلامي ـ ايراني روابط بين‌الملل در مراسم گشايش اين همايش كه روز يكشنبه 27 آذر ماه 1390 در دانشگاه علامه طباطبايي برگزار شد، گفت: اين انجمن از سال 84 تاكنون همايش‌هاي مختلفي را در حوزه بين‌الملل برگزار كرده است. با توجه به اين كه بالاترين پله در هر رشته‌اي نظريه‌پردازي است بايد از طريق ارتباطات و تعاملات به رشد علم روابط بين‌الملل كمك كرد كه اين انجمن نيز در همين راستا حركت مي‌كند زيرا نظريه‌پردازي در روابط بين‌الملل نياز به عزم و بسيج علمي در كشور دارد.
دكتر اميرمحمد حاجي يوسفي ادامه داد: با برگزاری همایش نظریه پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین الملل سعی کرده ایم از طریق ارتباطات و تعامل میان استادان این رشته ، به رشد علم در حوزه روابط بین الملل بومی کمک کنیم.
وي تأكيد كرد: می توانیم با عزم و اراده در حوزه روابط بین الملل نظریه پردازی اسلامی داشته باشیم .
دكتر حاجي يوسفي اضافه کرد: در اين همايش علاوه بر برگزاري سه نشست تخصصي، چكيده مقالاتي كه نتوانستند در اين همايش به سخنراني بپردازند توسط مولفان‌شان ارايه مي‌شود.
يك استاد دانشگاه در نخستين نشست تخصصي همايش نظريه پردازي روابط بين الملل با موضوع بايسته‌هاي نظريه‌پردازي روابط بين‌الملل گفت: اگر چه كشورهاي توسعه‌يافته توانسته‌اند در رشته بين‌الملل نظريه‌پردازي‌هاي بسياري انجام دهند اما جهان سوم فاقد نظريه‌پردازي است.
دكتر حميرا مشيرزاده ـ دانشيار گروه روابط بين‌الملل دانشگاه تهران ـ درباره ايران و تجربه نظريه‌پردازي در رشته بين‌الملل در كشورهاي توسعه‌يافته، گفت: با توجه به گستردگي نظريه‌پردازي در رشته روابط بين‌الملل در بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته به‌خصوص آمريكا و محدوديت حتي فقدان نظريه‌پردازي در اين رشته در بسياري از كشورهاي جهان سوم به‌خصوص در ايران اين مساله را مطرح مي‌كند كه چرا اين تفاوت چشمگير وجود دارد.
او ادامه داد: يكي از راه‌هايي كه بتوان از آن به تبيين مساله و براي فائق آمدن بر اين مشكل استفاده كرد نگاه به تجربه كشورهاي توسعه يافته در حوزه روابط بين‌الملل است. البته اين نگاه به تجربه ديگران بايد به معناي يافتن راه‌حل از طريق دنباله‌روي يا تقليد نباشد. بلكه به منظور يادگيري از تجربه ديگران و استفاده مناسب از آن تجربه در متن بومي است.
اين استاد دانشگاه اشاره كرد: اين تجربه در سه سطح مورد توجه قرار مي‌گيرد. مي‌توان به سطح اجتماعي ـ سياسي، سطح نهادي و سطح انديشگي تقسيم مي‌شود. در سطح اجتماعي و سياسي به زمينه‌هاي ساختاري و خصوصيات آن توجه مي‌شود، در سطح نهادي ساختارهاي آموزشي، پژوهشي و ويژگي‌هايي كه مشوق نظريه‌پردازي است مورد بررسي قرار مي‌گيرد و در سطح انديشگي چگونگي اتكاء به منابع و سنت‌هاي فكري الهام‌بخش براي نظريه‌پردازي مورد توجه قرار مي‌گيرد.
همچنين در ادامه اين نشست دكتر سيدجلال دهقاني فيروزآبادي ـ استاد گروه روابط بين‌الملل دانشگاه علامه طباطبايي ـ درباره نظريه اسلامي روابط بين‌الملل، گفت: دين اسلام ماهيتي اجتماعي و سياسي دارد. به گونه‌اي كه احكام و دستورات اسلام كليه ابعاد زندگي اجتماعي و سياسي انسان را در بر مي‌گيرد. به عبارت ديگر اسلام يك شيوه و سبك زندگي است كه نظم اجتماعي ـ سياسي خاصي را ايجاد مي‌كند كه يكي از خصوصيات آن تعاملات جوامع مختلف انساني است. روابطي كه در دنياي مدرن امروزي به صورت مناسبات دولت ملت‌ها در چارچوب نظام بين‌الملل تحقق يافته است.
وي در ادامه اظهاراتش با بيان اين كه يك نظريه محقق و مدون روابط بين‌الملل در منابع اسلامي وجود ندارد، افزود: با وجود ديدگاه‌هايي كه به امتناع نظر اسلامي روابط بين‌الملل قائل هستند امكان پردازش نظريه اسلامي روابط بين‌الملل بر مبناي پيش‌فرض‌هاي مستخرج از منابع و معارف اسلامي امكان اثبات دارد. اگر چه تدوين نظريه اسلامي روابط بين‌الملل در مقام اثبات نيز با موانع و مشكلاتي روبه‌رو است.
اين استاد دانشگاه با اشاره به اين كه نظريه اسلامي روابط بين‌الملل تكثرگرايي تاسيسي ناميده مي‌شود، گفت: نظريه اسلامي در حوزه روابط بين‌الملل امكان پذير است، اما اين نظريه قياس‌پذير نيست.
همچنين سكينه ببري عضو پيوسته انجمن ايراين روابط بين الملل در ادامه اين نشست درباره سياست خارجي تركيه و تجربه نظريه‌پردازي در روابط بين‌الملل، گفت: در حال حاضر پويايي چشمگيري در تحولات نظام جهاني وجود دارد كه بررسي‌هاي نظام‌مند را مي‌طلبد. ورود احمد داوود اغلو به دستگاه ديپلماسي دولت نوپاي برآمده از حزب اسلامگراي عدالت و توسعه تركيه تحولي را در سطوح مختلف سياست خارجي اين كشور ايجاد و نظام‌مند كرد. داوود اوغلو در سال‌هاي دهه 90 در دانشكده‌هاي روابط بين‌المللي اين كشور تدريس كرده و از آثار آن مي‌توان به پارادايم‌هاي جايگزين، استحاله تمدني و جهان اسلام، عمق استراتژي و موقعيت بين‌المللي تركيه اشاره كرد. با اين حال نمي‌توان گفت كه وي در حوزه روابط بين‌الملل موفق وارد شده است اما باز هم توانسته در اين‌باره نظريه‌پردازي كند.
دانشجوي دكتري روابط بين الملل ادامه داد: در اواخر قرن بيستم تركيه شاهد حضور نخبگان در دانشگاه‌ها و سپس در دولت خود كه داوود اوغلو نيز يكي از اين افراد است كه در اواخر سال 2008 وارد سياست شد.
وي سپس با اشاره به كتاب پارادايم‌هاي جايگزين داوود اوغلو، گفت: وي در اين كتاب معتقد است كه نزاع در انديشه‌هاي غربي و شرقي به دليل تفاوت در روش‌هاي نظري است. نگرش مبتني بر قدرت، ايمان و كوشش آكنده از معنويت مذهبي توانسته است موجب پيشرفت حزب عدالت و توسعه شود. همچنين وزير خارجه تركيه در كتاب ديگر خود به نام عمق استراتژيك اعلام مي‌كند كه تركيه سه مرحله را مي‌گذراند. مرحله اول رواني است كه در طي جنگ افغانستان رخ مي‌دهد، مرحله دوم استراتژي در جنگ عراق و مرحله سوم تاسيس نظام بين‌الملل است كه تركيه در آن بسيار نقش‌آفريني مي‌كند.
ببري ادامه داد: وزير امور خارجه تركيه در كتاب دوم خود، دو مثلث داخلي و خارجي را تشبيه مي‌كند كه در مثلث داخلي عراق، عربستان و سوريه قرار دارد كه آمريكا بر موج ناسيوناليسم عربي كوبيده و بدين شكل منافع خود را تامين مي‌كند اما در مثلث خارجي تركيه، ايران و مصر قرار دارند كه مي‌توانند با يكديگر همكاري داشته باشند. از سوي ديگر يكي از اصول مهم و مورد نظر داوود اوغلو اين است كه تركيه به منشا حل مشكلات در قطب‌بندي‌هاي غرب و شرق، شمال و جنوب، آسيا و اروپا و غرب اسلام تبديل شود كه اين يك ابتكار عمل در اصول سياست خارجي تركيه است.
مدير مركز مطالعات روابط بين‌الملل نيز در نشست دوم همايش نظريه پردازي اسلامي ايراني روابط بين الملل با عنوان داشته‌هاي نظريه‌پردازي روابط بين‌الملل در ايران كه عصر روز 27 آذرماه 1390 برگزار شد، گفت: درآينده اردوگاه سلطه‌ستيزان به رهبري ايران اسلامي بر اردوگاه سلطه‌گران پيروز مي‌شود.
دكتر منوچهر محمدي در باره برخورد با سلطه گفت: جنبش انقلاب اسلامي ايران قانون‌مندي حاكم بر جهان سلطه را بر هم زد زيرا ديگر انقلاب‌هاي رخ داده در آن زمان در حمايت يكي از دو قطب‌هاي شرق و غرب به وجود مي‌آمد اما جمهوري اسلامي ايران در تقابل شرق و غرب بود و نظام 300 ساله سلطه را به چالش كشاند.
او ادامه داد: در واقع در انقلاب اسلامي ايران مردم بدون ابزار و سلاح نظام سلطه را به چالش كشيدند كه پس از آن نظام بين‌المللي تغيير پيدا كرد و دو اردوگاه با نام‌هاي سلطه‌جويان و سلطه‌ستيزان به وجود آمد. رهبر اردوگاه سلطه‌گران را ايالت متحده آمريكا بر عهده داشت كه پس از آن دول پيشرفته همراه با غرب، دولت‌هاي در حال توسعه تحت نفوذ غرب و دول اسلامي تحت تاثير غرب در اين اردوگاه حضور دارد.
محمدي با بيان اين كه رهبري ارودگاه سلطه‌ستيزان بر عهده جمهوري اسلامي ايران است و در اين اردوگاه جهان تشيع، جهان اسلام و ملت‌هاي كشورهاي غيرمسلمان و استعمارزده و در نهايت مردم كشورهاي غربي قرار دارند، اظهار كرد: بر همين اساس جنگ جهاني سوم شروع شده است كه اين جنگ مانند دو جنگ گذشته كلاسيك نبوده و تمام ابعاد سياسي، اقتصادي و فرهنگي را شامل مي‌شود.
مدير مركز مطالعات روابط بين‌الملل با اشاره به جنگ ميان اردوگاه سلطه‌گران و سلطه‌ستيزان افزود: اين جنگ ديگر ميان دولت‌ها و جوامع نيست و نمي‌توان آن را جنگ افقي نام برد بلكه اين جنگ عمودي و با هرمي است كه به مدت 300 سال بر مردم سلطه داشته است. امروز اين نظريه به عينيت رسيده و بيداري اسلامي و تسخير وال استريت نشانه‌هايي از به عينيت رسيدن اين نظريه است.
وي در ادامه اظهاراتش با بيان اين كه مشابهت‌هاي بسياري ميان بيداري اسلامي، تسخير وال استريت و انقلاب اسلامي ايران وجود دارد گفت: وجه مشترك اين تحركات در اين است كه در اين تحركات مردم حضور داشته و جوانان پيش‌رو و زنان نيز حضور دارند. ملت‌هاي قيام كرده غير مسلح بوده و با ارتش‌ها و نيروهاي مسلح مقابله نكرده و از آن‌ها مي‌خواهند كه به آن‌ها بپيوندند و همه اين ملت‌هاي به پا خواسته عليه نظام سلطه حركت كرده و به هيچ عنوان اهل سازش نيستند.
محمدي ادامه داد: احتمال اين كه ارودگاه سلطه‌ستيزان بر سلطه‌گران پيروز شود بسيار زياد است و همان گونه كه قرآن كريم پيش‌بيني كرده است در جنگ واقعي ميان مستكبران و مستعضفان به اميد خدا، مستضعفان پيروز مي‌شوند. همچنين در ادامه اين جنگ ممكن است كشورهايي از اردوگاه سلطه‌گران به ارودگاه سلطه‌ستيزان بپيوندند كه در حال حاضر با انقلاب‌هاي رخ داده در مصر و تونس اين دو كشور به سمت ارودگاه سلطه‌ستيزان حركت مي‌كنند.
او در پايان اظهاراتش با بيان اين كه تعاريف موجود در نظام بين‌المللي بايد بازتعريف شوند، گفت: ديگر تنها رابطه دولت ـ ملت ديده نمي‌شود بلكه گروه‌ها و نهادهاي مردمي تاثير به‌سزايي در نظامي بين‌الملل دارند كه در اين زمينه مي‌توان به حزب‌الله اشاره كرد.
همچنين در ادامه اين نشست دكتر سيد محمدكاظم سجادپور ـ استاد دانشگاه روابط بين الملل ـ درباره دغدغه‌هاي هنجاري و نظريه‌پردازي روابط بين‌الملل گفت: فهم نظريه‌پردازي در روابط بين‌الملل بدون توجه به پيشينه و سامانه‌هاي فرانظري امكان‌پذير نيست و بر همين اساس كم‌ترين نظريه روابط بين‌الملل مي‌توان يافت كه از هنجار خاصي مانند جلوگيري از جنگ و برقراري صلح نشات نگرفته نشده باشد.
وي ادامه داد: با در نظر گرفتن تاريخ پرفراز و نشيب روابط و سياست خارجي ايران در پنج قرن گذشته روشن مي‌شود كه مي‌توان از منظومه كنش و واكنش‌هاي ايران با جهان و سيستم بين‌المللي مجموعه‌اي از دغدغه‌هاي هنجاري را شناسايي كرد كه مي‌تواند هم در نقد نظريه‌هاي معاصر روابط بين‌الملل و گفتمان‌هاي حاكم بر حوزه اين رشته سودمند باشد و در پردازش سامانه‌هاي نظري از نظر بومي زمينه‌ساز باشد.
همچنين در ادامه اين نشست دكتر احمد سلطاني‌نژاد درباره وضعيت پذيرش دانشجو در رشته روابط بين‌الملل به سخنراني پرداخت و سپس دكتر اميرمحمد حاجي‌يوسفي درباره تفكر انتقادي، ارتباطات علمي و نظريه‌پردازي سخن گفت.
وي گفت: رشته علوم سياسي و روابط بين‌الملل جزء يكي از مهم‌ترين و ضروري‌ترين رشته‌هاي علمي است كه در اين رشته به مطالعه روابط قدرت چه در سطح خارجي و چه در سطح داخلي پرداخته مي‌شود كه سعي بر آن است كه منازعات دروني و جوامع مختلف در عرصه بين‌المللي حل و فصل شود.
او با اشاره به نبود تفكر انتقادي در متون درسي رشته بين‌الملل در ايران افزود: ارتباط علمي بسيار پايين ميان اساتيد و صاحب‌نظران در حوزه بين‌الملل در چارچوب اين موضوع وجود دارد.
همچنين در ادامه اين نشست مهدي فرازي عضو انجمن ايراين روابط بين الملل درباره وضعيت نشريات علمي روابط بين‌الملل در ايران اظهار كرد: يكي از مولفه‌هاي توليد وپيش‌برد مرز‌هاي دانش در هر كشوري توليد مقالات علمي توسط پژوهشگران و جامعه دانشگاهي آن كشور است.
اين دانشجوي دكتري علوم سياسي ادامه داد: اما در ايران به دليل نبود انطباق كمي ميان نشريات موجود در حوزه روابط بين‌الملل با دانشجويان مقاطع تحصيلات تكميلي و مشكلات ناشي از آيين‌نامه و دشواري‌هاي بروكراتيك در انتشار نشريات مهم‌ترين عوامل نارضايتي پژوهشگران از وضعيت فعلي مجلات علمي در اين حوزه است.
وي افزود: با تغيير فصل‌نامه‌هاي موجود در حوزه روابط بين‌الملل به ماهنامه با دو ماهنامه افزايش توان و ظرفيت‌هاي مالي و حل برخي نواقص آيين‌نامه‌يي براي افزايش كارايي اين نشريات مي‌توان گام‌هايي برداشت.
دكتر ابراهيم متقي استاد دانشگاه تهران نيز در سومين نشست تخصصي اين همايش كه با عنوان قابليت‌هاي نظريه‌پردازي اسلامي ـ ايراني روابط بين‌المللي در ايران برگزار شد، درباره نظريه هنجاري ـ ساختاري در سازمان‌دهي امنيت منطقه خاورميانه گفت: تاكنون رهيافت‌هاي مختلفي درباره امنيت خاورميانه ارائه شده است كه مي‌توان به موازنه قدرت، موازنه تهديد، امنيت هميارانه و... اشاره كرد. اما هيچ يك از اين رهيافت‌ها به صلح، ثبات و امنيت در منطقه خاورميانه منجر نشده است.
وي با اشاره به منازعات و تنش‌هاي موجود در منطقه خاورميانه افزود: هم‌اكنون بسياري از الگوهاي منازعه و همكاري كه ماهيت هويتي و هنجاري دارند، توسط بسياري از كشورها مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه بنابراين طبيعي است كه زمينه‌هاي لازم براي بهره‌گيري از اين الگو براي كاهش تضادهاي منطقه‌اي خاورميانه و خليج فارس بايد مورد استفاده قرار گيرد.
عضو پيوسته انجمن ايراني روابط بين الملل در ادامه اظهاراتش با اشاره به بيداري اسلامي گفت: اگرچه كارگزاران و رهبران موج بيداري اسلامي در بهار عرب، داراي رويكرد و گفتمان متفاوتي با جمهوري اسلامي ايران هستند اما زيرساخت‌هاي انقلاب‌هاي سياسي ـ اجتماعي جهان عرب ريشه در الهام‌بخشي انقلاب اسلامي ايران دارد كه اين امر تضادهاي ايران ـ عربستان را گسترش داده است. اگرچه الهام بخش اسلامي عامل تاثيرگذاري انقلاب ايران در محيط پيراموني محسوب مي‌شود اما اين امر مخاطرات امنيتي زيادي را به وجود آورده است.
دكتر متقي ادامه داد: تحولات سياسي جهان عرب آثار خود را بر معادله امنيت منطقه‌اي به جا گذاشته است. بررسي تحولات در دو ماه گذشته سال 2011 نشان مي‌دهد كه جدال‌هاي امنيتي عليه ايران در دوران بعد از انقلاب‌هاي اجتماعي خاورميانه گسترش بيشتري يافته است. تحولات سياسي و اجتماعي خاورميانه، پيامدهاي امنيتي مربوط به خود را ايجاد مي‌كند. از آنجايي كه زيرساخت‌هاي ايدئولوژيك و سياسي بهار عرب با بنيان‌هاي انقلاب اسلامي ايران پيوند دارد، به همين دليل تضادهاي امنيتي آمريكا، اتحاديه اروپا و كشورهاي عرب خاورميانه با ايران افزايش بيشتري پيدا كرده است و اين امر نشان مي‌دهد كه در فرآيند دگرگوني‌هاي منطقه‌اي زمينه‌هاي لازم براي فعال شدن نشانه‌هاي هنجاري به عنوان عامل تضاد امنيتي مورد توجه قرار مي‌گيرد.
وي اضافه كرد: در اين فرآيند موازنه قدرت اجتماعي و هنجاري در خاورميانه دگرگون شده است. از آنجايي كه ارزش‌هاي ايدئولوژيك و هنجاري، عوامل تشكيل دهنده قدرت منطقه‌اي هستند، تحولات بهار عرب منجر به تغيير در موازنه هنجاري قدرت در خاوميانه شده است. براي كنترل چنين فرآيندي بازيگران ياد شده درصدد برآمدند تا موازنه ساختاري قدرت در خاورميانه را عليه ايران دگرگون سازند. دگرگوني در معادله موازنه منطقه‌اي نمادي از معماي امنيت در فضاي هنجاري انقلاب‌هاي اجتماعي محسوب مي‌شود.
اين استاد دانشگاه افزود: از آنجايي كه مزيت نسبي انقلاب اسلامي و مقوله الهام بخشي در سياست خارجي در نهضت ايران، ماهيت هنجاري دارد از اين رو ايران به همراه كشورهاي منطقه‌اي و قدرت‌هاي بزرگ مي‌تواند از الگوي موازنه ساختاري براي محدود سازي جمهوري اسلامي ايران بهره‌مند شود. تاكنون عربستان و آمريكا از الگوي موازنه تهديد عليه ايران استفاده كرده‌اند كه اين الگو منجر به فرآيندي شده است كه زمينه‌هاي حاشيه‌اي شدن ايران را به وجود آورده و تنظيم قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران جنگ تبليغاتي و رسانه‌اي گسترده در برخورد با ايران و تلاش براي محدود سازي قابليت‌هاي منطقه‌اي ايران و مديترانه شرقي را مي‌توان در راستاي روندي دانست كه منجر به مقابله و محدودسازي قدرت ساختاري و منطقه‌اي ايران مي‌شود.
دكتر متقي ادامه داد: براي عبور از اين شرايط پرمخاطره موجود، الگوي موازنه هنجاري ـ ساختاري براي امنيت‌سازي در منطقه مورد توجه است. تحقق عبور از فرآيند محدود سازي امنيتي ايران در شرايطي امكان‌پذير است كه جلوه‌هايي از موازنه هنجاري ـ ساختاري در روابط ايران، كشورهاي منطقه خاورميانه و بازيگران مسلط در نظام جهاني به وجود آيد.
همچنين در ادامه اين نشست احمد نقيب‌زاده استاد دانشگاه تهران درباره بومي كردن ديپلماسي با تكيه بر تاريخ ديني و عرفي گفت: تاريخ رسمي هميشه تاريخ فاتحان بوده كه بر شناخت‌شناسي خاصي تاكيد داشته است. تاريخ ديپلماسي و روابط بين‌الملل نه تنها از اين رهگذر مصون نمانده بلكه با دقت خاصي هم ترسيم شده است. غلبه همه جانبه غرب كه به تدريج بعد رنسانس حاصل شد با تحولي در مباني شناخت‌شناسي غربي‌ها همراه بود كه آن را مي‌توان به نفي بودها و تاييد نمودها تعبير كرد كه مي‌توان به نظريه‌هاي ماكياول و هابز در اين باره اشاره كرد.
عضو هيأت موسس انجمن ايراني روابط بين الملل ادامه داد: در تحولات بعد از رنسانس، غربي‌ها به ناديده گرفتن اخلاق و كرامت انساني زير لواي دروغين واقعيت‌گرايي پرداختند. متاسفانه همزمان با اين تحولات در غرب، شرق اسلامي نيز به انحطاطي دچار شده بود كه نتيجه حمله مغول‌ها و روي كار آمدن گروه‌هاي نظامي تازه مسلمان بود كه حوزه نظريه‌پردازي را در اين سرزمين به بيراهه كشانده است.
استاد دانشگاه تهران در ادامه اظهاراتش اضافه كرد: اگر اين دوره از تاريخ مشرق اسلامي را كنار گذاشته و اندكي به عقب برگرديم و مروري بر متون به جا مانده از ايران باستان و دوره‌هاي شكوفايي اسلامي داشته باشيم، مي‌توانيم گزاره‌هاي مستحكمي از برداشت‌هاي درست و اصولي از سياست و ديپلماسي باز برسيم.
همچنين در ادامه اين نشست دكتر علي اكبرعليخاني دانشيار دانشكده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره قابليت‌ها و فرصت‌هاي نظريه‌پردازي اسلاميي ـ ايراني، روابط بين‌الملل گفت: استادان و صاحب‌نظران روابط بين‌الملل در ايران بايد بتوانند در جهت فهم واقعيت‌هاي نظام بين‌الملل و تامين منافع كشور خود در عرصه بين‌الملل به ارائه راهكارهاي علمي منسجم و نظام‌مند بپردازند.
عضو پيوسته انجمن ايراين روابط بين الملل با اشاره به اين‌كه بايد قابليت‌ها و فرصت‌هاي موجود در حوزه بين‌الملل مورد تببين قرار گيرد، ادامه داد: فرصت‌هاي نظريه‌پردازي اسلامي ـ ايراني روابط بين‌الملل عمدتا تابع شرايط هستند و به تناسب زمان تغيير مي‌كنند. در اين ميان گفتمان انقلاب اسلامي ايران كه به نوعي ساختارشكني در برخي عرصه‌هاي بين‌الملل را به دنبال داشته است، داراي سه ويژگي مهم است كه مي‌توان به تعلق نداشتن به اردوگاه‌هاي موجود، رد نظم موجود و زير سوال بردن مشروعيت آن و شكل‌گيري آرايش جديد و طرح ادعاهاي جديد اشاره كرد.
اين استاد دانشگاه تهران در ادامه افزود: نظريه‌پردازي ايراني ـ اسلامي با سه هدف فهم واقعيت‌ها و مسائل روابط بين‌الملل، واكنش به سياست‌ها و اقدامات ساير بازيگران براي حفظ و تامين منافع، كنش و مواجهه فعالانه بر نظام بين‌الملل به منظور تغيير جهت‌ها و ساختارها، انجام مي‌گيرد. البته بايد اين نكته را مورد توجه قرار داد كه نمي‌توان بدون در نظر گرفتن شرايط بين‌المللي، گفتمان‌هاي موجود، نگرش‌ها و منافع ساير بازيگران، قدمي در راه نظريه‌پردازي ايراني ـ اسلامي برداشت.
سپس دكتر زهره پوستين‌چي استاديار دانشگاه آزاد اسلامي واحد رودهن درباره تغيير پارادايمي كه قدرت و امنيت در نظريه‌پردازي بومي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران گفت: سياست خارجي هر كشوري تابعي از رهيافت‌هاي مورد توجه نظريه‌پردازان و پژوهشگران روابط بين‌الملل بوده و سنت‌هاي سياست خارجي نيز تابعي از ادراكات عمومي نظريه‌پردازاني است كه در دوران‌هاي مختلف تاريخي نظريه‌هاي خود را به آزمون گذاشته‌اند.
عضو پيوسته انجمن ايراين روابط بين الملل ادامه داد: برخلاف جهان غرب، نظريه‌پردازي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، فاقد پشتوانه تاريخي است و پژوهشگران ترجيح مي‌دهند موضوع‌هاي هر دوراني را در فضاي زماني خاص خود مورد پردازش قرار دهند كه اين احتمالا ناشي از ادراك و شخصيت تحليلي ايرانيان است.
اين استاد دانشگاه در ادامه اظهاراتش افزود: با توجه به جوان بودن ادبيات روابط بين‌الملل در جهان، اين حوزه در ايران قبل از پيروزي انقلاب اسلامي نيز صادق بود. اما نظريه‌پردازي سياست خارجي در دوران بعد از پيروزي انقلاب اسلامي تابعي از موضوعات و ضرورت‌هاي راهبردي مربوط به انقلاب، جنگ، صدور انقلاب، بازدارندگي، موازنه منطقه‌اي، قابليت هسته‌اي و مقاومت در برابر تهديدات بوده كه هر يك از اين مولفه‌ها بخشي از واقعيت نيازهاي راهبردي ايران محسوب مي‌شود. در واقع اين مولفه‌ها ماهيت امنيتي داشته و تابعي از ضرورت‌هاي قدرت ملي ايران است.
وي اضافه كرد: اگرچه هر رهيافت نظري درباره اصلي‌ترين ضرورت‌هاي مربوط به قدرت و امنيت در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در دوران زمان خاصي ارائه شده است، اما تغيير در كارگزاران سياست خارجي موضوع‌هاي سياست امنيتي و نهادهاي محوري در حمايت از پژوهشگران و نظريه‌پردازان را مي‌توان عامل اصلي جابه‌جايي پارادايميك در رهيافت سياست خارجي ايران دانست. بنابراين عوامل نقشي، حكومتي، سازماني و بين‌المللي را مي‌توان اصلي‌ترين دلايل تغيير رهيافت‌هاي قدرت و امنيت در تحليل سياست خارجي ايران دانست.
گفتني است، در انتهاي اين همايش يك روزه جلسه نقد كتاب صورت‌بندي گفتمان اسلامي در روابط بين‌الملل تاليف دكتر هادي آجيلي استاديار دانشگاه علامه طباطبايي با حضور وي و دكتر منصور ميراحمدي دانشيار علوم سياسي دانشگاه شهيد بهشتي و دكتر محمد ستوده آراني استاديار روابط بين‌الملل دانشگاه باقرالعلوم (ع) برگزار شد.
فراخوان همایش